Osmanlı ihracatçılarının kuluçka merkezi: Numunehane-i Osmani

Türkiye, Avrupa Patent Ofisi 2021 yılı verilerine göre, dünya patent başvurusu artış hızında Çin’den sonra ikinci sıraya yerleşti. Dünya patent başvuru sıralamasında 23. olan Türkiye’de patent başvuruları ile ilgili ayak sesleri 19. yüzyıl sonlarında duyulmaya başlandı. 1891 yılında ihracat geliştirme merkezi olarak faaliyete başlayan Dersaadet Numunahane-i Osmani’nin vazifeleri arasında taklit ürünlerle mücadele etmek ve mucitlere tescil konusunda yardımcı olmak da yer alıyordu.

İstanbul Ticaret Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi ve aynı zamanda İstanbul Ticaret Odası Müşaviri Doç. Dr. Şefik Memiş’in Dersaadet Numunehane-i Osmani isimli kitabı Yeditepe Yayınları’ndan okuyucu ile buluştu.

MERKEZ ŞARK HAN

Dersaadet Numunehane-i Osmani, Osmanlı Devleti ekonomisini iç pazarlardan dış pazarlara açmak amacıyla 1891 yılında kuruldu. Dersaadet Ticaret Odası ve Ticaret Nezareti ortaklığı ile kurulan merkezin ana hedefi, ticari ürünlerin salonlarda teşhir edilerek yurt dışı ve yurt içindeki müşterilere tanıtılmasıydı. Böylece Devlet-i Aliyye’nin dört bir tarafında üretilen ürünler vitrine çıkacak ve dış pazarlara açılma imkânı da sağlanmış olacaktı. Merkez bugünkü Şark Han’da ülke topraklarının çeşitli bölgelerinden getirilen ürünlerle açıldı. Osmanlı Devleti’nin dış pazarlara açılma teşebbüsünün en canlı örneği olan Numunehane-i Osmani, İstanbul Ticaret Üniversitesi İktisat Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Şefik Memiş tarafından masaya yatırıldı. İşte iktisat tarihimize ışık tutan kitaptaki ilginç detaylar:

HERKES DUYUYOR

Büyük bir heyecanla işe koyulan merkez için yaygın duyuru hamlesi başlatıldı. Vilayetlere duyuru yazıları gönderildikten sonra birer birer numuneler de gelmeye başladı. Merkezin vitrini için ilk ürünler ise Ticaret Mektebi’nden geldi.

METREKARE BAŞINA 150 KURUŞ

Numunehane-i Osmani’de ürünlerini vitrine çıkarmak isteyen geleceğin ihracatçıları, metrekare başına yıllık 150 kuruş kira bedeli veriyordu. Teşhir edilecek eşya numunelerinin sahip olacağı en fazla yükseklik bile tarifeyle sabitlenmişti.

12 BÖLÜMLÜK İHRACAT VİTRİNİ

Merkez 12 kısımdan teşkil edildi. Buna göre; temel dokumacılık ürünleri, halı-kilim ve ev tekstili ürünleri, zirai ve toprak mahsulleri, kahvaltılık ürünler, yapma eşyalar, kuyumculuğa dair ürünler, ahşap eşyalar, camdan mamul ürünler, ıtriyat ürünleri, tuhafiye ve müzik aletleri ve her cins kağıttan mamul eşya, ayrı ayrı bölümlerle sergileniyordu.

KAPSAMLI BİLGİ

Numunehane-i Osmani’nin kuruluş nizamnamesinde her bir konu ayrı ayrı ele alındı. Buna göre merkeze gönderilecek ürün örneklerinin ne şekilde kabul edileceği, eşya gönderenlerin gönderim masraflarını kendi karşılayacağı, teşhir edilen eşyaya talipli çıktığında prosedürün nasıl işleyeceği de karara bağlandı.

OSMANLI SABUNLARI SİCİLYA’DA

Merkez, faaliyete geçtikten sonra ihracat tüccarını Osmanlı ekonomisine kazandırmaya başladı. Numunehane İdaresi vasıtasıyla Sicilya Ataşesi’nin talebi üzerine Osmanlı sabunları Sicilya pazarına girmeyi başardı.

OSMANLI’NIN MUCİTLERİ

Numunehane-i Osmani, vilayet yöneticilerine bölgelerinde ihraç edebilecek ürünü olup olmayanları araştırmaları için sürekli talep gönderiyordu. Bu da yeni icatların gün yüzüne çıkmasına vesile oluyordu. Bunlardan biri Hanya’da piyano imal eden Mustafa Efendi ve 60 amelenin yaptığı işi tek bir makinaya yaptıran iplik makinası üreticisi Mehmed Tevfik Efendi idi.

MİDİLLİ KİRECİ

Merkezin bir diğer yenilikçi keşfi de Midilli kireci oldu. Uzun süredir Midilli Adası’nda bulunan su kirecinin Avrupa’daki muadillerinden hem ucuz hem de kaliteli olduğu anlaşılarak çeşitli binaların yapımında bu kirecin kullanılmasına karar verildi.

FUARA ÜRÜN GÖNDERİMİ

Numunehane-i Osmani, aynı zamanda yurt dışı fuarlara numune gönderim merkezi olarak da hizmet verdi. 1893 Chicago Dünya Fuarı’na gönderilecek eşya, Numunehane-i Osmani’de yer alan eşyalar arasından seçildi. Merkez, 1892 yılındaki Filibe Sergisi milli katılımını da organize etti.

YURT DIŞI TANITIM ATAĞI

Merkez yalnızca yurt içinde değil, yurt dışında da tanıtım atağına geçti. Nizamname ve tarife; Rusça, Fransızca, İngilizce, İtalyanca, Almanca olmak üzere beş farklı dile çevrildi. Ayrıca ihracat teşvik merkezinin varlığı büyükelçilikler vasıtasıyla da çeşitli ülkelere duyuruldu.

GİRİŞ ÇIKIŞLAR ÜCRETSİZ

Bugünkü Şark Han’ın olduğu binada 3 bin metrekarelik kapalı alanda faaliyete başlayan Numunehane-i Osmani, tamamen geleceğin ihracatçılarına hizmet verme gayesindeydi. Teşhir merkezine alıcı olma niyeti ile gelenlerden ücret alınmıyor, giriş çıkışlar serbest oluyordu.