2022 yılında Çin teknoloji şirketlerine yatırım

Prof Dr. Fatih Oktay

Çinli şirketler, 2022 Kasım ayı sonu itibariyle anakara Çin borsalarında halka açılarak, yaklaşık 90 milyar ABD doları tutarında kaynak sağlamış durumdaydı. Bu, geçen yıla göre sadece birkaç puanlık bir yüzde artış anlamına geliyor. Ancak bu tutar, bu süre içinde tüm dünyada şirketlerin halka açılma yoluyla sağladıkları yaklaşık 180 milyar doların yarısını oluşturuyor ve bu açıdan Çin’i ülke, Shanghai ve Shenzhen borsalarını da borsa sıralamasında dünyada en öne taşıyor. ABD’de ve AB’de aynı dönemde halka açılmayla sağlanan kaynak tutarı 20’şer milyar ABD doları dolaylarındaydı.

Geçtiğimiz yıl tüm dünyada şirketlerce halka açılma yoluyla sağlanan kaynak tutarı 500 milyar ABD dolarına yaklaşıyordu. Bunun, toplamın üçte biri ABD’de, NASDAQ ve New York borsalarında gerçekleşmişti. Çin’in payı ise yüzde 10’lar düzeyindeydi. 2022’de gerçekleşen bu büyük değişikliğin nedeni, diğer ekonomilerde uluslararası gerginlikler, artan enflasyonun getirdiği belirsizlikler ve faiz oranı artışları, borsalardaki zayıflık gibi nedenlerle işlem hacminde büyük bir azalma olurken, Çin’de olmamasıydı. Çin’de halka arz işlemlerinin diğer ekonomilerdeki gibi düşmemesinde, ülkede enflasyonda bir yükseliş ve buna bağlı faiz oranı artışlarının olmaması, tersine destekleyici parasal ve mali politikalar uygulanmasının rolü var. Ancak daha büyük rolü, devlet politikaları oynuyor.

İNOVASYON PAZARLARI 

Çin’de uzun yıllardır devlet yeni teknoloji şirketlerinin hisse senedi piyasalarından kaynak sağlama olanağını artırmak için çabalıyor. 

Bu doğrultuda 2009 yılında yeni gelişmekte olan şirketler için Shenzhen Borsası bünyesinde, halka arz koşul ve süreçlerinin ana pazardan kolay olduğu bir gelişen şirketler pazarı, ChiNext oluşturuldu. 2019 yılında Shanghai Borsası bünyesinde teknoloji alanında başarılı yeni şirketler için kolaylıkla ve kanıtlanmış kârlılık koşulu olmaksızın hisselerinin arzını gerçekleştirme olanağı sağlanacağı Yeni Teknoloji ve Bilimsel İnovasyon pazarı ya da İngilizce kısa adıyla STAR pazarı kuruldu. Geçtiğimiz yıl ise ülkenin Shanghai ve Shenzhen borsalarından sonra üçüncü borsası olarak ve yeni teknoloji şirketlerine odaklı faaliyet göstermek üzere Beijing borsası kuruldu. Çin’de 2022 yılının ilk 11 ayında gerçekleşen halka açılma işlemlerinin yüzde 80’i bu pazarlarda gerçekleşti.

TEKNOLOJİ SAVAŞLARININ KATKISI

Halka arz işlemlerinin Çin’de canlılığını korumasında, ilginçtir ama ABD ile yaşanan çatışma ve buna karşı ülke yönetiminin uyguladığı politikalar da önemli rol oynuyor. Geçtiğimiz yıl şu sıralarda ABD borsalarında 250 kadar Çin şirketi, 2 trilyon ABD dolarını aşan piyasa değeriyle işlem görüyordu. Ancak bir yandan ABD yönetiminin bu konuda Çinli şirketlerin işini zorlaştıran girişimleri, bir yandan Çin tarafının özellikle büyük devlet şirketleri ve hassas teknoloji şirketlerinin ABD borsalarından çıkıp anakara Çin ve Hong Kong borsalarında hisse senedi arzına yönlendirmesi, bu borsalarda işlem hacminin artmasına katkı yaptı. Çin’de halka arz faaliyetlerine en büyük katkıyı ise herhalde teknoloji savaşı yapıyor. Bu köşede ele almış olduğumuz gibi ABD, Trump döneminden başlayarak kara listeye aldığı çok sayıda Çin kurum ve kuruluşuna, ABD’li şirketlerin ve Huawei örneğinde diğer ülke şirketlerinin, ürün, hizmet, bilgi sağlamasını yasaklıyor. Geçtiğimiz haftalarda da bu politikayı genişleterek yapay zeka ve entegre devre çip üretimi gibi alanlarda tüm Çin’e belli bir teknoloji düzeyinin üzerinde ürün, hizmet, bilgi sağlanmasını yasakladı. Çin’de bu politikalara cevap da özellikle kritik teknoloji sektörlerinde faaliyet gösteren şirketlere büyük boyutlarda kaynak aktarmak şeklinde oluyor. Öte yandan, ABD yasakları nedeniyle belli ürünlerin Çin’e satılamaması, bu ürünleri ikame edebilecek ürünleri olan veya böyle ürünleri geliştirme yolunda olan Çinli şirketler için büyük pazarlar açılması anlamına geliyor. Bir yandan devlet destekleri, bir yandan açılıveren pazarlar, bu şirketler için büyük kazanç potansiyeli sağlıyor, bu da halka arz yoluyla kaynak sağlama olanaklarını artırıyor. Bunun en güzel örneğini Hygon oluşturuyor. Şirket, 2018 yılında piyasaya Intel ile rekabet edebilecek özelliklerde yerli bir bilgisayar işlemcisi sürdü, 2019 yılında da ABD tarafından yasaklı listesine alındı. 2022 Ağustos ayında Shanghai borsası STAR pazarında ilk halka arzını gerçekleştiren şirket 1.6 milyar dolar kaynak sağladı ve oluşan hisse senedi fiyatıyla şirketin piyasa değeri 21 milyar dolara ulaştı.

Çinli şirketler, anakara borsaları dışından da kaynak sağlıyor. Tüm dünyada olduğu gibi 2022’de halka arz işlem hacmi zayıflayan Hong Kong borsasından Çinli şirketler 10 milyar dolar dolayında kaynak sağladı. Çinli şirketlerin ABD borsalarında halka açılarak kaynak sağlama olanağı gerginlikler nedeniyle çok azaldıysa da 2022 yılında onun yerine Avrupa borsalarından, özellikle Zürih borsasından bu yolla birkaç milyar dolarlık kaynak sağladılar.

Sonuç, Çinli şirketler için 2022, tüm olumsuz koşullara rağmen kaynak sağlamak açısından, dünyanın geri kalanı ile karşılaştırılınca fena bir yıl olmayacak.